Yenilenebilir Enerji Kooperatifleri Kurularak Elektrik Üretimi

Ülkemizde yenilenebilir kaynaklardan elektrik üretimi hızla artmaktadır. Özellikle lisanssız elektrik üretimine ilişkin mevzuatın yayımlanması ile birlikte, yenilebilir kaynaklardan elektrik üretimi tabana yayılarak artmaya başlamıştır. İlk zamanlarda gerçek veya tüzel kişilerin kendi ihtiyaçları için elektrik üretimi hedefi ile başlayan süreç, mevzuatın izin vermesi ile birlikte bir yatırım şekline dönüşmüştür. Lisanssız elektrik üretimi yatırımları ülkemizde özellikle GES ağırlıklı olarak yapılmaktadır. GES’ler öngörülebilir olması, daha kolay kurulabilir olması ve ülkenin birçok yerinde yapılabilir olmaları nedenleri ile tercih edilmektedir. Lisanssız yatırımların büyüklüğü 3.500 MW düzeyine ulaşmıştır. Bu yılın sonuna doğru da bu kapsamda yapılan yatırımlar 5.000 MW düzeyine yaklaşacaktır.

2016 yılının başlarından itibaren lisanssız yatırımlar için yeni kapasite tahsisinin yapılmaması nedeni ile şuana kadar yapılan yatırımlara benzer yeni yatırımların yapılmasına imkân bulunmamaktadır. Ancak ülke genelinde lisanssız olarak enerji sektörüne yatırım yapmak isteyen küçük ve orta büyüklükte büyük bir yatırımcı kitlesi bulunmaktadır. Bundan sonra lisanssız yatırımların daha çok bireysel tüketime yönelik çatı uygulamaları ile devam edecektir. Son günlerde yapılan ve yapılması beklenen değişiklikler ile birlikte çatılarda elektrik üretimi, önümüzdeki günlerde önemli gündem maddelerinden birisi olacaktır.

Mevcut mevzuata göre yenilenebilir enerji alanına yatırım yapılabilmesinin bir diğer yolu da yenilenebilir enerji kooperatifleridir. Son günlerde yeni kapasite tahsislerinin yapılmaması ve yenilenebilir enerjinin tabana yayılması ile birlikte bu alanda da bir hareketlilik yaşanmaya başlamıştır. Basında bu konu ile ilgili haberler son günlerde daha çok yer almaya başlanmıştır.

Elektrik Piyasasında Lisanssız Elektrik Üretimine İlişkin Yönetmelikte (Lisanssız Yönetmeliği) 2016 yılında yapılan değişiklikler ile yenilenebilir enerji kooperatiflerinin bu sektöre yatırım yapmasının önü tamamen açılmıştır.

Kooperatifçilik konusunda çok başarılı uygulamalar gerçekleştiren ülkemizin, kısa zamanda yenilebilir enerji kooperatiflerine de büyük ilgi göstereceği açıktır.

Şu anda kooperatiflerin enerji sektörüne yatırımları Lisanssız Yönetmeliği kapsamında yapılabilmektedir. Bu kapsamda değerlendirdiğimizde, Lisanssız Yönetmeliğinin genel şartlarına göre, kurulacak kooperatife üye olacak gerçek ve tüzel kişilerin aynı dağıtım bölgesinde olması gerekmektedir. Yapılacak üretim tesisi yatırımı da yine aynı dağıtım bölgesinde olacaktır.

Ülkemizde kooperatif nasıl kurulabilmektedir?

Kooperatifler en az 7 gerçek veya tüzel kişi tarafından kurulabilmekte olup Kooperatiflerin tüzel kişilikleri bulunmaktadır.

Kooperatifçilik Genel Müdürlüğünün internet sayfasında; kooperatif nedir ? sorusuna;

Kooperatifler ortak ekonomik, sosyal ve kültürel ihtiyaç ve istekleri müşterek sahip olunan ve demokratik olarak kontrol edilen bir işletme yoluyla karşılamak üzere gönüllü olarak bir araya gelen insanların oluşturduğu özerk bir teşkilattırlar. (Uluslararası Kooperatifler Birliği)

Kooperatifler, toplumsal kalkınmayı geliştiren ve ticari işletmeler için temel sağlayan özgün bir modele dayanmaktadırlar. Bu işletmeler aşağıdaki özellikleri bünyesinde barındırırlar:

Ortakların sahipliği, ortaklarına hizmet etme ve ortaklarınca yönetilme
Kendi kendine yetme, kendi kendine sorumluluk, demokrasi, eşitlik, adalet ve dayanışma birlik
İlkelere dayalı işletmecilik:

şeklinde cevap verilmektedir.

Lisanssız Yönetmeliğinde kooperatif türleri olarak;

· 1163 sayılı Kooperatifler Kanunu kapsamında kurulan yenilenebilir enerji üretim kooperatifleri,

· 1581 sayılı Tarım Kredi Kooperatifleri ve Birlikleri Kanunu kapsamında kurulan birlikler ve kooperatifleri,

· 4572 sayılı Tarım Satış Kooperatifleri ve Birlikleri Hakkında Kanunu kapsamında kurulan birlikler ve kooperatifler,

olarak sayılmıştır. Bu yazımızda 1163 sayılı Kooperatifler Kanunu kapsamında kurulan yenilenebilir enerji kooperatifleri (Yenilenebilir Enerji Kooperatifleri) üzerinde duracağız.

Lisanssız Yönetmeliğinde yenilenebilir enerji kooperatifleri ile ilgili yapılan düzenlemeler aşağıdaki şeklindedir;

Lisanssız Yönetmeliğinde Yenilenebilir Enerji Kooperatifleri ile ilgili düzenlemeler üç maddede yapılmıştır.

İlk düzenleme Yönetmeliğin Bağlantı Esasları Başlıklı 6ncı maddesinde yapılmıştır. Söz konusu maddenin 11inci bendinde;

“(11) (Ek:RG-23/3/2016-29662) (Değişik:RG-22/10/2016-29865) 24/4/1969 tarihli ve 1163 sayılı Kooperatifler Kanunu kapsamında kurulan yenilenebilir enerji üretim kooperatifleri vasıtasıyla kurulan tesisler için yapılan tüketim birleştirmelerinde yenilenebilir enerji kaynaklarına dayalı kuracakları üretim tesisleri için onuncu fıkra kapsamında yapılacak tahsisler, 24/4/1969 tarihli ve 1163 sayılı Kooperatifler Kanunu kapsamında kurulan yenilenebilir enerji üretim kooperatiflerinin ortak sayıları ve tüketim ihtiyaçları ile orantılı olarak belirlenir. Bu çerçevede ortak sayısına bağlı olarak ve her bir tüketim tesisi ile ilişkilendirilen üretim tesisinin kurulu gücü 1 MW’ı geçmeyecek şekilde;

a) 100’e kadar ortağı bulunan için 1 MW’a kadar,

b) 100’den fazla 500’e kadar ortaklı için 2 MW’a kadar,

c) 500’den fazla 1000’e kadar ortaklı için 3 MW’a kadar,

ç) 1000’den fazla ortağı olan için 5 MW’a kadar,

tahsis yapılabilir.”

denilmektedir.

Söz konusu maddeyi incelediğimizde; aslında yapılan kapasite tahsisinin tüketim birleştirmesi yoluyla yapıldığı görülmektedir. Kurulacak kooperatifin 1163 sayılı Kanuna göre kurulmalıdır. Kooperatif ana sözleşmesinde faaliyet alanı olarak yenilenebilir Enerji alanında faaliyet göstereceği belirtilerek söz konusu kooperatifin yenilenebilir enerji kooperatifi olması gerekmektedir.

Bu kapsamda tahsisler ortak sayısı ve tüketim ihtiyaçlarına göre yapılmaktadır. Yani hem ortak sayısı önem kazanmakta hem de tüketim ihtiyacı önemli hale gelmektedir. Tahsisler kooperatifin üye sayısı ve üyelerinin toplam tüketim tesislerinin sözleşme gücüne göre yapılmaktadır. Kurulacak üretim tesisi de TEİAŞ trafo merkezi bazında 1 MW’ı geçemeyecektir.

Basit bir anlatımla 180 üyeli bir kooperatif kurduğumuzda üyelerimizin her birinin ilişkilendirildiği tüketim tesislerinin toplam sözleşme gücü 1.7 MW ise üye sayısı açısından 2 MW kadar bir tesis kurabilecek iken, tüketim ihtiyacı açısından en fazla 1.7 MW'lık bir üretim tesisi kurabilecektir. Söz konusu üretim tesisleri ise bir trafo bölgesinde bir MW’lık kurulu gücü geçemeyeceğimiz için minimum iki ayrı trafo bölgesinde kurulabilecektir.

Yönetmelikte yapılan diğer bir düzenleme ise Yönetmeliğin Bağlantı Başvurusu başlıklı 6ncı maddesinin 8inci fıkrasındadır;

“(8) (Ek:RG-23/3/2016-29662) (Değişik:RG-22/10/2016-29865) 24/4/1969 tarihli ve 1163 sayılı Kooperatifler Kanunu kapsamında kurulan yenilenebilir enerji üretim kooperatiflerinin, 18/4/1972 tarihli ve 1581 sayılı Tarım Kredi Kooperatifleri ve Birlikleri Kanunu kapsamında kurulan birlikler ve kooperatiflerin, 1/6/2000 tarihli ve 4572 sayılı Tarım Satış Kooperatifleri ve Birlikleri Hakkında Kanunu kapsamında kurulan birlikler ve kooperatiflerin, Tarımsal Birlik ve Kooperatiflerin, 8/3/2011 tarihli ve 6172 sayılı Sulama Birlikleri Kanunu kapsamında kurulan birlikler ve söz konusu birliklerin DSİ ile birlikte tüketim birleştirme kapsamında yapacağı başvurular ile kamu kurum ve kuruluşlarının, üniversitelerin, yüksek teknoloji enstitülerinin, Organize Sanayi Bölgeleri ile bu tüzel kişilerin hisselerinin tamamına sahip olduğu tüzel kişilerin bağlantı anlaşmasındaki sözleşme gücünü geçmeyecek şekilde yapacağı başvurular da dokuzuncu fıkrada yer alan kapasite kapsamında değerlendirilir. Ancak çatı uygulamaları hariç olmak üzere, bu fıkra ve yedinci fıkra kapsamında kurulacak üretim tesisleri için her bir trafo merkezinde azami 1 MW kapasite tahsis edilebilir.”

denilmektedir.

Söz konusu maddede yapılacak başvuruların nasıl değerlendirileceği açıklanmıştır. Buna göre Yenilenebilir Enerji Kooperatifleri, sözleşme güçlerini geçmeyecek şekilde başvuru yapabileceklerdir. Yapılacak başvuru kapsamında bir trafo bölgesinde en fazla bir MW kapasite tahsisi yapılabilecektir. Söz konusu başvurular için TEİAŞ tarafından her bir trafo merkezi bazında 5 MW bağlantı kapasitesi tahsis edilmiştir. Bu kapsamdaki başvurular genel kapasite tahsislerinden ayrı değerlendirilmektedirler. Bu madde ile bu kapsamdaki kurum ve kuruluşlara yapılacak kapasite tahsislerinin, genel tahsislerden bağımsız olarak değerlendirilmesinin önü açılmıştır. Bu maddede yapılan diğer bir düzenleme ise çatı uygulamalarında, arazi uygulamalarından farklı olarak trafo merkezi bazında azami 1 MW sınırının uygulanmayacağının belirtilmektedir.

Yenilenebilir Enerji Kooperatiflerin başvurularını düzenleyen diğer bir madde ise Yönetmeliğin Tüketim Tesisi ve Tüketim Birleştirme başlıklı 23 üncü maddesinin 7nci fıkrasıdır;

“(7) (Ek:RG-23/3/2016-29662) (Değişik:RG-22/10/2016-29865) Tüketim birleştirme için birinci fıkrada yer alan aynı bağlantı noktasına bağlı olma veya elektrik enerjisi tüketimlerinin tek bir ortak sayaç ile ölçülebilmesi şartı; organize sanayi bölgeleri tüzel kişilikleri ile katılımcıları, 24/4/1969 tarihli ve 1163 sayılı Kooperatifler Kanunu kapsamında kurulan yenilenebilir enerji üretim kooperatifleri vasıtasıyla kurulan tesisler için yapılan tüketim birleştirme ve DSİ’ye ait sulama tesislerini devir alan sulama birliklerinin, belediyelerin, köylere hizmet götürme birliklerinin DSİ ile oluşturduğu tüketim birleştirmeleri için aranmaz.”

denilmektedir.

Söz konusu maddeye göre ise;

Lisanssız Yönetmeliği kapsamında genel olarak tüketim birleştirme yolu ile bir araya gelen tüketim tesisleri üretim tesisi kurabilmektedir. Talep birleştirme yapabilmek için tüketim tesislerinin aynı bağlantı noktasından bağlanması veya ortak sayaçtan elektrik tüketmeleri gerekmektedir. Bu maddede yapılan düzenleme ile genel hükümlerden ayrı olarak Yenilenebilir Enerji Kooperatiflerinin tüketim birleştirmesi için tüketim tesislerinin aynı bağlantı noktasında olma veya ortak sayaçtan elektrik tüketme şartı bulunmamaktadır.

Sonuç olarak;

Aynı dağıtım bölgesinde bulunan en az 7 tüketim tesisi bulunan gerçek ve tüzel kişiler bir araya gelerek 1163 sayılı Kooperatifler Kanunu çerçevesinde yenilenebilir Enerji Kooperatifi kurabilirler. Söz konusu kooperatifin üye sayısı ve tüketim tesislerinin sözleşme gücünün toplamı dikkate alınarak, kooperatife bir TEİAŞ trafo bölgesi bazında 1 MW’ı geçmemek kaydı ile 5 MW’a kadar üretim tesisi kurabilirler. Kurdukları bu tesis çatı uygulaması ise trafo bölgesi bazında 1 MW sınırı uygulanmayacaktır.

Yenilenebilir Enerji Kooperatifi kurduğu üretim tesisinden ürettiği elektriği, lisanssız elektrik üretimi mevzuatı kapsamında satabilecektir. Özellikle çatı uygulamaları kapsamında söz konusu düzenleme kapsamında büyük bir potansiyel bulunmaktadır. Küçük sanayi siteleri, ticaret merkezleri, çarşılar vb. merkezlerde bulunan küçük ve ortak büyüklükteki sanayici ve esnaf böyle bir kooperatif kurarak mevcut tesislerini çatılarını değerlendirerek hem kendi ihtiyaçlarını karşılayabilirler hem de ürettikleri fazla elektriği satarak bir gelir oluşturabilirler.

Lisanssız Yönetmeliğinde bulunan kurulacak üretim tesisinin gücünün, tüketim tesislerini bağlantı anlaşmasındaki sözleşme gücü ile sınırlandıran maddenin kaldırılarak genel düzenleme olan sözleşme gücünün otuz katına kadar üretim tesisi kurulması için izin verilmesi durumunda, Yenilenebilir Enerji Kooperatifleri aracılığı ile yenilenebilir enerji alanında kısa zamanda büyük yatırımlar yapılabilir. Böylece yatırımların tabana yayılmasının önü açılacaktır. Birikimler daha hızlı bir şekilde yatırıma yönlendirilecektir. Yastık altı diye tabir edilen birikimler ekonomiye kazandırılacaktır. Toplumun geniş tabanında yenilenebilir enerji bilinci oluşacaktır.