Son Kaynak Tedariki Tarifesi Hakkında Değerlendirmeler

20 Ocak 2018 tarihi ve 30307 sayılı Resmi Gazetede Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu (EPDK) tarafından Son Kaynak Tedarik Tarifesinin düzenlenmesi hakkında bir Tebliğ yayımlandı. Yayımlanan bu Tebliğ neler getirmektedir? Bunlara geçmeden önce konu ile ilgili olan bazı kavramların açıklanmasında fayda bulunmaktadır. Öncelikle serbest tüketici kavramından başlayabiliriz. Serbest tüketici her yıl EPDK (kurul) tarafından belirlenen tüketim değerinden fazla tüketim yapan gerçek ve tüzel kişilere serbest tüketici denilmektedir. Elektrik Piyasası Tüketici Hizmetleri Yönetmeliğinde (Tüketici Hizmetleri Yönetmeliği) ise Serbest Tüketici “Kurul tarafından belirlenen elektrik enerjisi miktarından daha fazla tüketimde bulunması veya iletim sistemine doğrudan bağlı olması veya organize sanayi bölgesi tüzel kişiliğini haiz olduğu için tedarikçisini seçme hakkına sahip gerçek veya tüzel kişiyi,” şeklinde tanımlanmıştır. Buna göre serbest tüketicinin en geniş anlamı ise;

Kurul tarafından belirlenen elektrik enerjisi miktarından daha fazla tüketimde bulunanlar,
İletim Sistemine doğrudan bağlı olanlar,
Organize sanayi bölgesi tüzel kişiliğine haiz olduğu için tedarikçisini seçme hakkına sahip gerçek veya tüzel kişi

Şeklinde tanımlayabiliriz.

Bir de Tebliğe ismini veren Son Kaynak Tedariki tanımı üzerinde duracak olursak; Son Kaynak Tedariki, Tüketici Hizmetleri Yönetmeliğinde “Serbest tüketici niteliği haiz olduğu halde elektrik enerjisini, son kaynak tedarikçisi olarak yetkilendirilen tedarik lisansı sahibi şirket dışında bir tedarikçiden temin etmeyen tüketicilere elektrik enerjisi tedariki” şeklinde tanımlanmıştır. Bu tanıma göre serbest tüketici niteliğine haiz olmakla birlikte elektrik enerjisini tedarik lisansı sahibi şirketten alan tüketicilere elektrik enerjisi tedarikine son kaynak tedariki denilmektedir.

Bir diğer kavram ise; Tedarik Lisansı Sahibi Şirket tanımıdır. Burada belirtilen Tedarik Lisansı Sahibi Şirket, Görevli Tedarik Şirketidir. EPDK mevzuatında Görevli Tedarik Şirketi “Dağıtım ve perakende satış faaliyetlerinin hukuki ayrıştırması kapsamında kurulan veya son kaynak tedariki yükümlüsü olarak Kurul tarafından yetkilendirilen tedarik şirketini,” şeklinde tanımlanmaktadır.

Buna göre Görevli Tedarik Şirketi, Dağıtım ve Perakende satış faaliyetlerinin ayrıştırılması ile kurulan her dağıtım bölgesinde bir adet olmak üzere ülkemizde 21 adet bulunan ve Serbest olmayan tüketiciler ile son kaynak tedarikçisi olarak serbest tüketici hakkını kullanmayan gerçek ve tüzel kişilere elektrik enerjisi tedarik yükümlüğü olan Şirketlerdir. Söz konusu Şirketler kendi bölgeleri ile sınırlı olmak kaydı ile serbest olmayan tüketicilere ve son kaynak tedarikçisi olarak serbest tüketici hakkını kullanmayan gerçek ve tüzel kişilere elektrik enerjisi tedarik ederler. Bu Şirkeler aynı zamanda bölge sınırlaması olmaksızın serbest tüketicilere de ülke genelinde elektrik enerjisi tedariki yapabilirler.

Serbest tüketici tanımı 4628 sayılı Enerji Piyasası Düzenleme Kurumunun Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun (4628 sayılı Kanun) da tanımlanmıştır ve serbest tüketici limiti ilk defa 2002 yılında açıklanmış olup yıllara göre limit aşağıdaki şekilde bir seyir göstermiştir.

2002 yılında yıllık 9 milyon kWh olan limit hızla düşerek 2018 yılında yıllık 2.000 kWh e kadar düşmüştür. Böylece piyasada bulunan serbest tüketici adeti hızla artmıştır. Piyasanın serbestleşmesi ile birlikte tedarik şirketi sayısı da hızla artmıştır. Son dönemde 220 adet civarına tedarik şirketi bulunmaktadır.

2016 yılının sonundan itibaren piyasa takas fiyatının artmaya başlaması fiyatlardaki aşırı dalgalanmaların etkisi ve YEKDEM maliyetlerinin hızla artmasına paralel olarak, nihai tüketici tarifelerinin piyasayı yansıtacak şekilde oluşmaması nedeni ile tedarik şirketleri sorunlar yaşamaya başlamışlardır. Birçok serbest tüketici tedarik şirketlerinin serbest olmayan tüketici tarifesinden daha iyi şartlarda elektrik enerjisi bulamaması nedeni ile, serbest tüketici haklarını kullanmayarak görevli tedarik şirketlerinden elektrik satın almaya başlamışlarıdır.

Son kaynak tedariği 14.03.2013 tarihinde yayımlanan 6446 sayılı Elektrik Piyasası Kanununda yer almıştır. Elektrik Piyasası Tarifeler Yönetmeliği (Tarifeler Yönetmeliği) kapsamında Kurul tarafından serbest olmayan tüketiciler için Perakende Satış Tarifesi ve serbest tüketici hakkını kullanmayan tüketiciler için ise son kaynak tedarik tarifesi belirleneceği 22.08.2015 tarihli Yönetmelikte düzenlenmiştir.

Bugüne kadar son kaynak tedarikçi tarifesi düzenlenmediği için Kurul tarafından belirlenen görevli tedarik şirketlerinin serbest olmayan tüketiciler için uyguladığı tarifeler, serbest tüketici olmasına rağmen tedarikçisini seçmeyen tüketiciler için de uygulanmaktadır.

Bu değerlendirmeler çerçevesinde söz konusu Tebliğ kapsamında yapılan düzenlemeler değerlendirecek olursak;

Son Kaynak Tedarik Tarifesinin kapsamı; Tarifeler Yönetmeliği kapsamında, serbest tüketici niteliğini haiz olduğu hâlde elektrik enerjisini ikili anlaşmalar ile temin etmeyen tüketicilere elektrik enerjisi tedarikine ilişkin fiyat, hüküm ve şartları düzenlemektedir. Bu kapsamdaki tüketiciler Tebliğ te Yüksek ve Düşük Tüketimli Tüketiciler olarak ikiye ayrılmaktadırlar. Ayrıca Tebliğ te Kurulun son kaynak tüketici gruplarını belirleyen tüketim miktarını piyasanın gelişimine bağlı her yıl yeniden belirleyeceği belirtilmektedir.

Söz konusu Tebliğ kapsamında düşük tüketimli tüketicilere ilişkin son kaynak tedarik tarifesi olarak, ilgili dönemde serbest tüketici niteliğine haiz olmayan tüketiciler için onaylanmış perakende satış tarifesi uygulanacaktır.

Yüksek tüketimli tüketicilere ilişkin son kaynak tedarik tarifesi kapsamında belirlenen limit 2018 yılı için 50 milyon kWh tir. Son kaynak tedarik tarifesinin ilk uygulaması 01.04.2018 tarihinden itibaren başlayacaktır. Son kaynak tedarik tarifesi kapsamında görevli tedarik şirketleri için tedarik maliyeti dışındaki tüm maliyetler ile makul kar dikkate alınarak belirlenen katsayı 1,128 dir.

Bu tarife düzenlemesine göre yıllık tüketimi 50 milyon kWh geçen tüketiciler elektrik enerjisini ya ikili anlaşmalar yolu ile tedarik şirketlerinden satın alabilecekler ya da son kaynak tedarikçi tarifesi üzerinden görevli tedarik şirketlerinden satın alacaklardır.

Tebliğ kapsamında Son kaynak Tedarikçi Tarifesinin nasıl hesaplanacağını inceleyecek olursak;

İlgili dönem için organize toptan satış piyasasında gerçekleşen ağırlıklı ortalama günlük piyasa takas fiyatının ortalaması ile YEKDEM birim bedelinin toplanması sonucu ortaya çıkacak rakamın 1,128 katsayısı ile çarpımı sonucu ortaya çıkacak fiyat olacaktır.

Bu kapsamda tarife iki kapsamdan oluşmaktadır. Birinci kapsamda Tedarik maliyeti, ikinci kapsamda ise çarpan katsayısı bulunmaktadır. Tedarik maliyetini inceleyecek olursak tedarik maliyeti de iki bileşenden oluşmaktadır. Bu bileşenler piyasa takas fiyatı (PTF) ve yenilenebilir enerji kaynakları destekleme mekanizması (YEKDEM) maliyetlerinin toplanması sonucu bulunacak rakamlardır.

Tedarik maliyetinin hesaplanmasında PTF olarak ilgili dönem için organize toptan satış piyasasında gerçekleşen ağırlıklı ortalama günlük piyasa takas fiyatının ortalaması hesaplanarak bulunacak rakam dikkate alınacaktır.

YEKDEM maliyetinin hesaplanmasında ise iki alternatif bulunmaktadır. İlk olarak EPİAŞ tarafından açıklanan gerçekleşen YEKDEM birim bedeli, diğer alternatif ise fatura dönemi içinde yer alan ay ya da aylardan henüz EPİAŞ tarafından gerçekleşen YEKDEM bedeli açıklanmamış olanlar için Kurul tarafından ilgili ay için öngörülen tahmini YEKDEM birim bedelidir.

Fatura döneminin aylık olduğunu dikkate aldığımızda, sayaç okumaları ile birlikte takip eden ayın ilk haftası içinde fatura için gerekli olan veriler hazır hale gelebilecektir. Ancak EPİAŞ tarafından ilgili aya ait YEKDEM bedelinin açıklanması takip eden ayın sonlarında olmaktadır. Bu durumda görevli tedarik şirketleri, faturaları ya tahmini YEKDEM bedeli üzerinden ay başında kesebilecekler, yada EPİAŞ tarafından YEKDEM bedelinin açıklanmasını bekleyerek takip eden ayın sonunda kesebileceklerdir. Tahmini YEKDEM bedeli ile gerçekleşen YEKDEM bedeli arasındaki farkın, söz konusu tarifeyi nasıl etkileyeceği ile ilgili Tebliğ'de bir düzenleme bulunmamaktadır.

Burada Ocak 2018 için bir basit bir örnek hesaplama yapacak olursak

PTF Fiyatı: 1-28 Ocak ağırlıklı ortalama maliyeti 181,92 TL /MWh tir.

(Not burada belirlenen ağırlıklı ortalama PTF fiyatının Tebliğte belirtilen hesaplama yöntemi ile ilişkisi doğrulanmamıştır.)

YEKDEM Bedeli : Ocak 2018 için 28.12.2017 tarih ve 7602 sayılı Kurul Kararı kapsamındaki tahmini YEKDEM bedeli 34,94 TL / MWh

Olduğunu dikkate aldığımızda;

SKTT = (181,92 + 34,94) X 1,128

= 244,6 TL / MWh düzeyinde bir fiyat çıkmaktadır. (söz konusu hesaplama sadece fikir vermek amaçlıdır)

EPDK tarafından belirlenen perakende satış tarifesi ise Ocak 2018 için (Orta gerilimden bağlı çift terimli tarifeden yararlanan sanayi grubu abonesi için) 219,7 TL / MWh tir.

Buna göre Son kaynak Tedarikçi Tarifesinde bulunan bir tüketici ikili anlaşma yapmaz ise Ocak 2018 için tahmini bir hesaplamaya göre ödeyeceği bedel serbest olmayan tüketici ya da düşük tüketimli bir son kaynak tedarikine göre yaklaşık %11 düzeyinde fazla olacaktır.

Buna göre SKTT giren aboneler piyasa risklerini ve maliyetlerini azaltmak için ikili anlaşma yapmak zorundadırlar. Ocak 2018 hesaplarına göre sadece PTF ve YEKDEM maliyeti basit bir hesaplama ile 216 TL/ MWh düzeyinde olduğu dikkate alındığında, normal tarifenin de 219,7 TL kabul edersek her halükarda tedarik maliyetlerinde ciddi bir artış yaşayacakladır.

Bu düzenleme ile yapılmak istenenler neler olabilir;

Serbest olmayan ya da serbest tüketici olup bu hakkını kullanmayan düşük tüketimli abonelerin üzerindeki görevli tedarik şirketlerinin maliyetlerine dayalı tarife artışları riskini azaltmak, ikili anlaşmalar piyasasının son dönemlerdeki tarife yapısına bağlı olarak çalışmaması nedeni ile tüketicilerin görevli tedarik şirketlerine, serbest tüketici haklarından vazgeçerek kaymışlardır. Bu durum görevli tedarik şirketlerinin enerji tedarik miktarlarını arttırmıştır. Görevli tedarik şirketlerinin ağırlıklı tedariklerini TETAŞ'tan yaptıklarını değerlendirdiğimizde TETAŞ üzerinde miktar ve fiyat baskısı oluşmaya başlamıştır. Bu yapılan düzenleme ile söz konusu baskıların azaltılması, Serbest piyasa yapısını geliştirmek ve hacmini arttırmak istenmektedir.